O‘ZBEK TILIDAGI DARAK GAPLARNI PUNKTUATSION XATOLARNI ANIQLASH VA TAHRIRLASH LINGVO - MATEMATIK MODELLARI

Mualliflar

  • Elmira Nazirova
  • Farrux Boymurodov

Kalit so'zlar

https://doi.org/10.47390/ts-v3i8y2025No4

Kalit so'zlar

lingvo-matematik model, punktuatsiya, orfografik xatolar, UZMORF, morfologik tahlil, sintaktik tahlil.

Annotasiya

Mazkur maqolada o‘zbek tili matnlaridagi darak gaplar doirasida uchraydigan punktuatsion xatolar, xususan gap oxirida qo‘yiladigan nuqta belgisining noto‘g‘ri yoki yo‘qligi bilan bog‘liq muammolarni aniqlash va avtomatik tahrirlash masalasi ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotda sodda va sodda yoyiq darak gaplar uchun lingvo-matematik model ishlab chiqilgan bo‘lib, ushbu model asosida UZMORF morfologik analizatori va qoidabazaviy tahlil algoritmlari orqali nuqtaning qo‘llanishi avtomatik tahrirlanadi. Punktuatsiya qoidalariga rioya qilinmasligi matn mazmunining to‘g‘ri tushunilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi bois, darak gap ohiridagi tinish belgisini aniqlash tabiiy tilni qayta ishlash sohasida dolzarb masala hisoblanadi. Eksperimentlar ishlab chiqilgan algoritmning darak gaplardagi nuqta bilan bog‘liq xatolarni yuqori aniqlikda aniqlash imkoniyatini ta’minlaganini ko‘rsatdi

Manbalar

1. Howedi F., Alharm S. Punctuation Marks Effect on Arabic Authorship Attribution Using a Variable Length of Character N-grams //African Journal of Advanced Pure and Applied Sciences (AJAPAS). – 2023. – С. 352-359.

2. Пулатов А.К., Алиходжаев Б., Джураева Н. Разработка программы компьютерного анализа и синтеза глаголов узбекского языка // ЎзМУ хабарлари. – Ташкент, 2002. – № 2. – С. 17-19.

3. Хакимов М.Х. Математические модели английского языка для системы многоязычных ситуatsiй машинного перевода. // V Международная конференция по компьютерной обработке тюркских языков «TurkLang 2017». Труды конференции. Том 1. – Казань, 2017. С. 222-232.

4. Nazirova E.Sh., Abidova Sh.B. Mathematical model and algorithm for calculating complex words int Uzbek Language. // Solid State Technology. Valume: 64, Issue 2. 2021 y. pp. 4347-4359.

5. Abidova Sh.B. Turkiy tillar uchun elektron tarjimaning modellari va algoritmlari (o‘zbek tilidan qoraqalpoq tiliga tarjima misolida). Texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) – diss – Toshkent – 2021.

6. Yizhen He. Chinese Punctuation Restoration Based on Transformer Model. Published on 30 May 2025, Shanghai, China, 200240 https://doi.org/10.54254/2755-2721/2025.TJ23487. 05.2025.

7. Rao A., Thi-Nga H., Siong C. E. Punctuation restoration for singaporean spoken languages: English, malay, and mandarin //2022 Asia-Pacific Signal and Information Processing Association Annual Summit and Conference (APSIPA ASC). – IEEE, 2022. – С. 546-552.

8. Nazirova, E. S., Abidova, S. B., Xolmuminov, Y. X., Boymurodov, F. F., Medetbayeva, N. B., & Usmonova, K. A. Mathematical Model and Algorithm for Grammatical Editing of Given Words in Uzbek Language //International Seminar on Mathematics in Industry. – Cham : Springer Nature Switzerland, 2024. – С. 175-182.

9. N.Mahmudov, A.Madvaliyev, N.Mahkamov, D.Andaniyozova. 0‘zbek tili me’yorlari (punktuatsiya). - Toshkent: Zamin nashr, 2021.-232 b.

10. Nazirova, E., Uzakova, M., Boymurodov, F., & Xolmo‘minov, Y. (2024). Turkiy tillar oilasiga mansub o ‘zbek va qirg ‘iz tillarida elektron tarjimaning lingvo-matematik modelini ishlab chiqish: Turkiy tillar oilasiga mansub o ‘zbek va qirg ‘iz tillarida elektron tarjimaning lingvo-matematik modelini ishlab chiqish //MODERN PROBLEMS AND PROSPECTS OF APPLIED MATHEMATICS. – 2024. – Т. 1. – №. 01.

11. Boymurodov F. Microsoft word uchun o ‘zbek tili so ‘zlarni imloviy tahrirlash plaginini yaratish algoritmlari va dasturi //DIGITAL TRANSFORMATION AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE. – 2025. – Т. 3. – №. 1. – С. 39-44.

12. Nazirova Elmira, Abidova Shaxnoza, Obidova Shaxnoza Mathematical model and algorithm of simple words and simple sentences in the Uzbek language // 2021 International Conference on Information Science and Communications Technologies (ICISCT) (Scopus). Date Added to IEEE Xplore: 17 January 2022. DOI: 10.1109/ICISCT52966.2021.9670202

13. N.Eshqarayeva, Boymurodov F.F. Aлгоритмы и программное обеспечение для автоматического редактирования орфографии узбекских слов. Ilim ha’m ja’miyet. Нукус. Нукус давлат педагогика институти. Ilmiy-uslubiy jurnal. Ajiniyoz Qoʻsiboy oʻgʻlining 200 yilligiga bagʻishlanadi. 2024 (№ 6/ qo‘shimcha). https://journal.ndpi.uz/uz/issues/2024-6-extra/read

14. Nazirova E.SH., Abidova SH.B., Uzakova M.A, Boymurodov F.F. Mathematical model for evaluation of trilingual electronic translation. Bulletin of TUIT: Management and Communication Technologies. ISSN:2181-1083 Date:29/12/2024 № 4(40)2024.

##submission.downloads##

Yuborilgan

2025-10-11

Nashr qilingan

2025-10-11

Qanday ko'rsatish

Nazirova , E., & Boymurodov , F. (2025). O‘ZBEK TILIDAGI DARAK GAPLARNI PUNKTUATSION XATOLARNI ANIQLASH VA TAHRIRLASH LINGVO - MATEMATIK MODELLARI. Techscience Uz - Topical Issues of Technical Sciences, 3(8), 28–36. https://doi.org/10.47390/ts-v3i8y2025No4

##plugins.generic.recommendBySimilarity.heading##

1 2 3 4 5 > >> 

##plugins.generic.recommendBySimilarity.advancedSearchIntro##